Geachte aanwezigen, beste mensen,

Welkom bij deze herdenkingsbijeenkomst, hier, op het Grote Kerkhof in Deventer. 

80 jaar vrijheid. Dat vieren we morgen. Vandaag herdenken we iedereen, die voor onze vrijheid heeft gestreden.

We herdenken iedereen, die in de Tweede Wereldoorlog is omgekomen. Onze Joodse stadsgenoten en andere slachtoffers van het naziregime, die nooit meer thuiskwamen. 

En we herdenken ook alle burgers en militairen die zijn omgekomen tijdens andere oorlogen en vredesmissies, sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. 

We danken de Canadese soldaten, die onze stad en onze dorpen hebben bevrijd, in april 1945. En we danken de mensen uit onze gemeenschap die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog verzetten tegen ongelijkheid en onderdrukking.

80 jaar vrijheid. Een mensenleven lang.
Een mensenleven lang, maar niet voor iedereen. 

Niet voor Elisa Bos, wiens naam ik eind januari heb voorgelezen tijdens de Holocaustherdenking in de Bergkerk. Elisa woonde samen met haar ouders en broertjes en zusje in de Walstraat, tót 18 november 1942. Op die noodlottige dag werd het gezin Bos gearresteerd en op transport gezet, omdat ze Joods waren. 
Elisa stierf een week na de arrestatie in de gaskamers van Auschwitz. Samen met haar moeder, haar broertjes en haar zusje. 
Hun vader stierf anderhalf jaar later, in Midden-Europa, waarschijnlijk tijdens één van de beruchte ‘dodenmarsen’. 
Elisa Bos werd slechts 3 jaar oud. 

80 jaar, een mensenleven lang. Maar niet voor:   
Ernst Gräwe, een Duitse militair. Hij weigerde deel te nemen aan de executie van verzetsmensen van het Twentol-drama, een paar uur voor de bevrijding van onze stad. Gräwe dacht: “Dit laat ik niet gebeuren.” 
Het koste hem zijn leven. Ter plekke werd hij door zijn eigen commandant doodgeschoten. Zijn naam staat gebeiteld op het Twentol-monument. Ernst Gräwe werd slechts 30 jaar oud. 

80 jaar, een mensenleven lang. Maar niet voor:   
Korporaal Joe Campbell, van de ‘North Nova Scotia Highlanders’, dat als motto had: "No retreating footsteps", oftewel: “We trekken ons nooit terug.” 
De eenheid van korporaal Campbell kreeg de opdracht om het bruggenhoofd over de Schipbeek bij Bathmen veilig te stellen. 
Toen het sein werd gegeven om over de brug te rennen, leidde hij zijn mannen koelbloedig en moedig over de wrakstukken van de opgeblazen brug. De vijand opende het vuur. Korporaal Campbell werd gedood in het aanzicht van zijn mannen. Het bruggenhoofd was veroverd, de dijk was vrij en de rest van zijn eenheid kon over de Schipbeek, verder trekken.
Joe Campbell werd slechts 20 jaar oud. 

Wie ook betrokken was bij de bevrijding van Deventer, was de eveneens Canadese soldaat Nick Janicki. Nick verloor zijn broer en vele andere strijdmakkers, maar overleefde zelf de Tweede Wereldoorlog. Nick heeft altijd een speciale band met Deventer gehouden en vandaag is hij hier, bij ons, in de respectabele leeftijd van 101 jaar oud. 

Ik richt nu graag een kort woord -in het Engels- tot onze buitenlandse gasten: 

The citizens of the municipality of Deventer are forever grateful for the sacrifices that the soldiers of the allied forces made for our freedom. We commemorate our brothers in arms with the utmost respect. Thank you.  

Beste mensen, vandaag herdenken we de slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog en andere oorlogen. Morgen vieren we de bevrijding, 80 jaar vrijheid. 80 jaar democratische rechtsstaat. Decennialang was die democratie onomstreden, een vanzelfsprekendheid. ‘Nooit meer oorlog’, juist dankzij onze rechtsstaat. Maar een rechtsstaat in handen van politici die de rechtsstaat niet serieus nemen blijkt kwetsbaar. Willekeur, opportunisme, populisme liggen op de loer. Rechtmatigheid, betrouwbaarheid en zorgvuldigheid lijken soms het onderspit te delven. Ik roep iedereen op die de vrijheid koestert zich hard te maken voor onze rechtsstaat en democratie, juist in deze tijd. Laten we in woorden blijven strijden voor de vrijheid en democratie van ons en die van anderen. 

Want vrijheid is het waard om voor te vechten, toen, nu en... een mensenleven lang.